Heb je pijn aan de binnenzijde van je enkel of een doorgezakte voetboog? Dan zou de musculus tibialis posterior wel eens de boosdoener kunnen zijn. Deze diepgelegen kuitspier speelt een cruciale rol bij het ondersteunen van je voetboog en het stabiel houden van je enkel. Problemen met de tibialis posterior – denk aan een peesontsteking of verzwakking – kunnen leiden tot instabiliteit, moeite met lopen en zelfs een platvoet. Maar geen paniek: met de juiste kennis en aanpak kun je pijn verlichten en je voet weer sterker maken. In dit artikel leggen we uit wat de tibialis posterior doet, welke klachten kunnen optreden en hoe je met oefeningen, steun en behandeling je voet en enkel kunt laten herstellen.
Wat is de musculus tibialis posterior?
De musculus tibialis posterior is een diepe spier in de kuit, gelegen aan de achterzijde van het scheenbeen (tibia) en kuitbeen (fibula). Het is de belangrijkste spier voor het ondersteunen van de mediale voetboog (binnenste lengteboog van de voet)(1). De lange pees van deze spier loopt achter de binnenenkel langs en hecht aan op verschillende voetbeentjes aan de binnen-onderzijde van de voet (onder andere het scheepvormig been of os naviculare) (2). Wanneer de tibialis posterior aanspant, kantelt hij de voet naar binnen (invertie) en helpt hij de voet naar beneden te wijzen (plantairflexie) (2). Dit betekent dat hij bijvoorbeeld actief is als je op je tenen staat of wanneer je de binnenrand van je voet optilt. Daarnaast zorgt deze spier ervoor dat bij staan en lopen de voetboog niet doorzakt.
Met een sterke tibialis posterior kun je soepel lopen, rennen en springen, terwijl de voetboog intact blijft. Als de spier of zijn pees verzwakt raakt, krijg je vaak een platvoet-stand en doorgezakte enkel. De spier wordt aangestuurd door de nervus tibialis en krijgt bloed via de arteria tibialis posterior (de achterste scheenbeenslagader) (2) – vandaar dat de naam “tibialis posterior” zowel op de spier, de pees als de bijbehorende slagader van toepassing is.
Anatomie van de tibialis posterior in het kort
Oorsprong: Achterzijde van het scheenbeen en kuitbeen (proximaal 2/3 deel) en membrana interossea (bindweefselvlies tussen tibia en fibula) (2).
Aanhechting: Onderrand van de voet: het os naviculare (scheepvormig been) en omliggende botjes (onder andere de drie wigvormige beentjes). Via een gesplitste pees hecht hij breed aan de binnenkant van de middenvoet
Functie: Inversie (de voet naar binnen kantelen) en plantairflexie (voet naar beneden bewegen) (2). Cruciaal voor het handhaven van de voetboog tijdens staan en lopen (3)
Innervatie: Nervus tibialis (aftakking van de heupzenuw die de diepe kuitspieren bedient).
Bloedvoorziening: Arteria tibialis posterior (slagader langs de binnenenkel die de spier van bloed voorziet) (2)
Veelvoorkomende klachten aan de tibialis posterior
Problemen met de tibialis posterior uiten zich vaak in pijn langs de binnenzijde van de enkel of voet, vooral bij belasting. De bijbehorende pees loopt vlak achter de binnenenkel en onder de voet, dus klachten concentreren zich daar. Enkele typische symptomen en tekenen:
Pijn aan de binnenenkel of voetboog: In het begin merk je vooral pijn en gevoeligheid direct achter de binnenenkel en onder de voetboog (1). Activiteiten zoals wandelen, hardlopen of traplopen kunnen de pijn verergerenmy (1). In rust is de pijn vaak minder, maar in ernstige gevallen kun je zelfs in rust of ’s nachts een zeurend gevoel houden.
Zwelling en roodheid: Rond de binnenenkel kan zwelling optreden, soms gepaard met warmte en een lichte roodheid, vooral als de pees ontstoken is (tendinitis) (1). De zwelling volgt meestal het verloop van de pees onder de enkel.
Krachtverlies en moeite met afwikkelen: Je enkel voelt zwak aan en op je tenen staan (hiel van de grond tillen) wordt moeilijker (4). Een klassiek teken is het onvermogen om op één been een kuithef (calf raise) te doen aan de aangedane zijde. Dit komt omdat de tibialis posterior niet voldoende kracht levert om de voetboog te ondersteunen bij het afzetten. Lopen of lang staan verergert vaak de klachten; je kunt het idee hebben dat de voet “inzakt” bij belasting.
Verandering van voetstand: Bij langere bestaande problemen kan de stand van je voet en enkel zichtbaar veranderen. De voetboog zakt platter (platvoetvorming) en de hiel kan wat naar buiten kantelen (4). In vaktermen heet dit ook wel een “ acquired flatfoot” door tibialis posterior disfunctie. Je merkt dan dat wellicht één voet duidelijk platter is dan de andere als je op blote voeten staat. In gevorderde stadia zie je zelfs dat, wanneer je van achteren kijkt, de binnenkant van de enkel zichtbaar uitpuilt (too many toes sign).
Knakje of instabiliteit: Soms rapporteert men een knappend gevoel rond de enkel bij beweging en dit kan duiden op een scheur in de pees. Daarnaast kan de enkel instabiel aanvoelen, alsof hij makkelijk “doorzakt”, vooral op ongelijke ondergrond.
De meest voorkomende oorzaak is overbelasting van de pees. Dit zien we vaak bij hardlopers, wandelaars of mensen die veel staan, vooral op onregelmatige ondergrond of met slecht schoeisel. Herhalende belasting van de voet zonder voldoende rust kan kleine beschadigingen in de peesvezels veroorzaken. Factoren die hierbij een rol spelen:
Overpronatie en platvoeten: Mensen die van nature doorgezakte voetbogen hebben of sterk naar binnen kantelen (overproneren) bij het lopen, leggen continu extra stress op de tibialis posterior. De spier moet dan extra hard werken om de voetboog op spanning te houden, wat kan leiden tot irritatie en uiteindelijk verminderde functie (1).
Sport en activiteit: Hoog-impact sporten zoals hardlopen, tennis, voetbal of basketbal – met veel springen en landen – kunnen de tibialis posterior zwaar belasten. Zeker als de trainingsopbouw te snel is of op harde ondergrond wordt getraind, verhoogt dat de kans op peesontsteking (1). Ook bergopwaarts lopen of veel traplopen kan klachten uitlokken, omdat de spier dan continu actief is om de voetboog te stabiliseren.
Leeftijd en degeneratie: Bij oudere volwassenen kan de kwaliteit van de pees achteruitgaan (degeneratie). Dit wordt tendinose genoemd: de vezels van de pees worden zwakker en minder elastisch. Hierdoor kan de pees langzaam uitrekken en de voetboog geleidelijk doorzakken (1). Dit verklaart waarom tibialis-posteriorproblemen geregeld voorkomen bij vrouwen boven de 40-50, soms in combinatie met lichte artrose of reuma.
Trauma: Een enkelverzwikking of een directe val/klap tegen de binnenenkel kan acuut schade aan de tibialis posterior pees geven. In zeldzame gevallen scheurt de pees gedeeltelijk of geheel door bij een ongeluk of sportblessure. Een peesruptuur uit zich vaak in een plots “snappend” gevoel en direct veel moeilijker kunnen staan op de tenen, met snelle zwelling.
Risicofactoren: Overgewicht, diabetes en reumatische aandoeningen worden in verband gebracht met een verhoogd risico op tibialis posterior dysfunctie (5) (1). Ook langdurig gebruik van corticosteroïden (bijvoorbeeld injecties in de buurt van de pees of systemisch bij bepaalde ziekten) kan peesweefsel verzwakken (1).
Al deze oorzaken kunnen leiden tot posterior tibial tendon dysfunction (PTTD): zo heet het in de medische literatuur wanneer de tibialis posterior-pees niet meer naar behoren functioneert (1). Eerst is er vaak sprake van een tendinitis (ontsteking), wat overgaat in tendinose (degeneratie). Zonder behandeling kan dit uiteindelijk resulteren in een blijvend ingezakte voetstand.
Behandeling van tibialis posterior klachten
Het goede nieuws is dat veel klachten aan de tibialis posterior zonder operatie te verhelpen of te beheersen zijn (6). De meeste behandelingen richten zich op het verminderen van pijn en ontsteking, ondersteunen van de voetboog en versterken van de betrokken spieren en pezen. Hieronder de stappen en opties voor herstel:
1. RUST en acute zorg (RICE): In de beginfase is het belangrijk de structuur rust te geven. Verminder of stop tijdelijk de activiteiten die pijn uitlokken (bijvoorbeeld hardlopen of lang staan). Volg de RICE-regel in de eerste dagen: Rust, Ice (ijs), Compressie, Elevatie (4). Leg je voet omhoog om zwelling te beperken en koel de pijnlijke plek meerdere keren per dag 15-20 minuten met een koude pakking. Draag eventueel een elastische zwachtel of enkelbrace om lichte compressie te geven; dit ondersteunt ook meteen je voetboog een beetje (4). Ontstekingsremmers (zoals ibuprofen of naproxen) of paracetamol kunnen de eerste pijn verlichten (4). Probeer in deze fase niet onnodig te belasten: als lopen erg pijnlijk is, overweeg dan krukken of het dragen van stevige schoenen die de enkel immobiliseren. De ergste pijn en zwelling nemen meestal binnen enkele dagen tot twee weken af bij deze maatregelen (4).
2. Steun voor voetboog en enkel: Omdat de tibialis posterior de voetboog draagt, is het cruciaal deze boog te ondersteunen tijdens het herstel. Dit kun je doen op verschillende manieren:
Steunzolen (orthopedische inlays): Een goede op maat gemaakte inlegzool die de mediale voetboog ondersteunt, kan de spanning op de tibialis posterior-pees drastisch verminderen (1). Vooral bij doorgezakte voeten of overpronatie zijn steunzolen aan te raden. Ze houden de voet in een betere positie tijdens lopen, zodat de aangedane pees kan genezen. Je kunt tijdelijke prefab-zolen proberen of langs een podotherapeut voor op maat gemaakte exemplaren.
Tape en bracing:Low-dye taping is een bekende techniek waarbij met sporttape de voetboog wordt “gelift”. Een strook tape onder de voet, van de binnenkant van de voet naar de buitenkant, kan de voetboog optillen en voorkomt dat de voet teveel doorzakt (7). Dit geeft proprioceptieve feedback en lichte ondersteuning, waardoor de tibialis posterior minder hard hoeft te werken. Je kunt jezelf laten tapen door een fysiotherapeut of het leren zelf te doen. Het effect is tijdelijk (enkele dagen totdat de tape loslaat), maar erg nuttig bij activiteiten. Naast tape kan een enkelbrace met ondersteuning voor de voetboog worden gedragen. Er bestaan speciale PTTD-braces die de stand van hiel en voetboog corrigeren. Dergelijke braces of tape kunnen vooral in de herstelfase of bij sportbelasting helpen om klachten te verminderen (8).
Goed schoeisel: Draag stevige schoenen die de enkel ondersteunen en een degelijk voetbed hebben. Vermijd slippers of schoenen zonder steun. Bij sport zijn schoenen met goede antipronatie-eigenschappen en demping belangrijk.
3. Oefentherapie (stretching en versterken): Zodra de ergste pijn onder controle is en met voldoende steun, is bewegings- en oefentherapie de hoeksteen van het herstel. In het begin zal de focus liggen op voorzichtig mobiliseren en rekken, daarna op kracht opbouwen. Fysiotherapie kan hierbij zeer waardevol zijn: een fysiotherapeut kan een individueel oefenprogramma opstellen om de spier weer op kracht te brengen en zorgt voor het correct uitvoeren van de oefeningen (1). Enkele belangrijke oefeningen en principes:
Rekoefeningen: Vaak is de tibialis posterior zelf niet zo verkort, maar de kuit in zijn geheel kan gespannen raken. Rek daarom vooral de kuitspieren (gastroc en soleus). Een klassieke kuitstretch (staan met de handen tegen de muur, aangedane been gestrekt naar achteren en hak aan de grond) rekt de oppervlakkige kuitspieren. Voor de diepe spieren (waaronder tibialis posterior) doe je dezelfde beweging maar met de knie van het achterste been licht gebogen. Hou elke rek ~30 seconden, 3–4x daags. Het op lengte houden van de kuitspieren bevordert de genezing en voorkomt dat andere spieren de taak overnemen (4). Daarnaast kun je de tibialis posterior zelf voorzichtig rekken door de voet naar buiten te bewegen (eversie en dorsaalflexie): bijvoorbeeld zittend de enkel naar buiten rollen zodat de binnenvoet opstrekt. Doe dit zeer mild; overdrijf niet, want een geïrriteerde pees rekt makkelijk te veel uit.
Kracht- en stabiliteitsoefeningen: Het doel is de functie van de tibialis posterior en de gehele voetboog weer te normaliseren. Begin met lichte krachtoefeningen wanneer de pijn dit toelaat. Enkele effectieve oefeningen zijn:
Enkel inversie met elastiek: Ga zitten en bevestig een weerstandsband om de voorkant van je voet. Trek de band naar buiten, zodat je tegen weerstand de binnenkant van de voet omhoog (naar binnen) moet bewegen. Deze beweging – inversie – wordt aangedreven door de tibialis posterior. Doe 3×10 herhalingen rustig aan elke zijde.
Tenenstand (heel raise): Ga staan (vasthouden aan een stoel voor balans) en duw jezelf langzaam op beide tenen. Focus erop dat je de druk vooral op de grote teen/binnenkant van de voorvoet voelt – daarmee train je specifiek de mediale voetboog. Laat weer zakken. Als dit pijnvrij lukt, probeer het op één been. Deze oefening versterkt de tibialis posterior aanzienlijk, omdat hij veel bijdraagt aan het optillen van de hiel terwijl de voetboog hoog blijft (3).
Handdoekkrul: Leg een handdoek plat op de grond en zet je voet erop. Krul nu met je tenen de handdoek richting je toe. Hiermee train je de intrinsieke spieren van de voetboog én indirect de tibialis posterior door de voetboog actief te maken. Herhaal dit 2 minuten per voet.
Balansoefeningen: Ga op één been staan (eventueel met lichte steun) en probeer dit 30 seconden vol te houden. Wiebel eventueel voorzichtig om je enkelspieren uit te dagen. Goede balansoefeningen versterken de kleine stabiliserende spieren rondom de enkel, waaronder de tibialis posterior. Bouw dit uit door op een onstabiele ondergrond te staan (bijv. balanskussen).
Belangrijk:Begin altijd met lage intensiteit en korte duur, en breid dit uit naarmate het beter gaat. Het kan enkele maanden van oefenen en self-care vergen voordat de pees volledig hersteld is (4), dus volhouden loont. Stop of verminder de oefening als er scherpe pijn optreedt – lichte spierpijn of moe gevoel in de voet/enkels is OK, maar felle peespijn niet.
4. Massage en doorbloeding: Omdat de tibialis posterior diep ligt, is directe massage van de spier lastig (hij bevindt zich onder de kuitspieren soleus en gastrocnemius). Je kunt echter indirect de spanning verminderen door de omliggende spieren te masseren. Masseer de binnenzijde van je scheenbeen: wrijf met duim of vingers langs de rand van het scheenbeen vanaf de enkel tot halverwege het onderbeen. Dit gebied kan gevoelig zijn; bouw daarom langzaam de druk op. Ook de diepe kuitspieren kun je via de zijkant van het onderbeen masseren. Een massage apparaat zoals de Blue Recovery Massage Gun Essential kun je inzetten op een lage stand, met een zachte kop, langs de binnenenkel en kuit. Massage verbetert de lokale doorbloeding en kan stijfheid verminderen (9), wat helpt bij herstel. Let op: masseer niet op een zeer ontstoken of gezwollen pees (wacht tot acute ontsteking afneemt). Als er triggerpoints aanwezig zijn in de diepe kuit (tibialis posterior kan ook verkrampen), kun je die soms voelen als gevoelige punten naast het scheenbeen. Die kun je met gerichte druk (~30s) laten “smelten”. Professionele sportmassage of fysiotherapeutische frictie op de peesaanhechting kan in latere fases het herstel verder stimuleren.
5. Medische behandeling: Wanneer een eigen behandeling onvoldoende resultaat geeft of de klachten ernstig zijn, zijn er medische opties:
Een orthopedisch specialist kan een gips of loopbrace voorschrijven om de pees enkele weken volledig rust te geven. Dit gebeurt vooral bij significante peesscheuren of als de voetstand extreem is doorgezakt.
Corticosteroïd-injecties direct rond de tibialis posterior pees worden meestal vermeden, omdat ze het risico op verdere verzwakking of zelfs scheur van de pees verhogen. In sommige gevallen (bijvoorbeeld bij veel ontstekingsweefsel) kan een arts dit toch overwegen, maar dan uiterst voorzichtig.
Shockwave-therapie: Sommige klinieken passen extrahogefrequentie shockwave toe op chronische peesklachten om genezing te stimuleren. Diepgaand onderzoek hiervoor bij tibialis posterior is beperkt, maar anekdotisch melden sommigen baat.
Operatie: Als de tibialis posterior volledig is afgescheurd of de voet zo erg misvormd is dat lopen nauwelijks meer gaat, kan een operatie nodig zijn. Chirurgische ingrepen variëren van het hechten/herstellen van de pees tot het verplaatsen van een andere pees om de functie over te nemen, en in vergevorderde gevallen het corrigerend vastzetten van botten (artrodeses) om de voetstand te fixeren. Operatie wordt alleen ingezet bij ernstige PTTD die niet op conservatieve therapie reageert (6). Gelukkig is dit bij de meeste mensen niet nodig: de meeste gevallen van tibialis posterior tendinopathie zijn zonder chirurgie te behandelen (6), zeker als men tijdig begint met bovenstaande maatregelen.
Naast dit artikel over de musculus tibialis posterior hebben we nog meer interessante artikelen geschreven. Hieronder vind je een aantal interessante opties.
Boy Nijland combineert meer dan tien jaar ervaring in sport, voeding en gezondheid met een kritische blik op informatie. Hij baseert zijn artikelen altijd op wetenschappelijk onderbouwde bronnen en heeft inmiddels zoveel boeken doorgenomen, dat dit gelijk zou staan aan meerdere relevante opleidingen. Hij deelt zijn kennis om anderen te inspireren en te ondersteunen bij het verbeteren van hun gezondheid. Voor vragen kun je hem bereiken op info@bluerecovery.nl.
Ga naar de inhoud 
